İnternet Yoluyla Nitel Araştırma

İnsanı, insan davranışını, toplumu, insan-toplum ilişkilerini anlamanın peşinde olan sosyal bilimler bu özellikleri nedeniyle durağan olmayan, yaratıcı ve devingen bir alandır. İnsanın ve toplumun yapı ve süreçlerinde  ortaya çıkan yeni durumları anlamaya çalışırken ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar temelinde yöntemini, amaçlarını ve varsayımlarını da yeniden gözden geçirir. Aydınlanmayla şekillenmeye başlayan eleştirel akıl ve onun devamı olan pozitivist düşünce doğanın işleyişini anlamaya odaklı amaç, ilke ve yöntemleriyle özellikle son 250 yıldır insanın ve toplumların çehresini değiştiren en önemli etken oldu. İnsan aklının kapasite ve becerisinin teknoloji olarak sonuçlarına tanık olan insanoğlu nihayet kutsal kitapları ve Tanrı buyruğunu ikame edebilecek olan yeni bir güç kaynağı keşfetmişti. “İnsan aklından” başka bir şey olmayan bu “yeni gücün” en önemli aracı ise “bilimdi”. “Doğayı anlamanın ve geleceği tahmin etmenin” yolu olan pozitivizm 19. yüzyılın sonlarında şekillenmeye başlayan insan bilimleri için gerekli olan yasaların, ilkelerin, kuralların ve yöntemlerinde kaynağı oldu.

Pozitivist ve “bilimci” paradigmanın bir sonucu olarak bilim insanları insan, insan davranışı ve toplum dinamiklerini anlamada büyük ölçüde pozitivizmin mekanik, neden-sonuca dayalı ve indirgemeci ilkelerini işe koşmak zorunda kaldılar. İlerleyen yıllarda boyutları çoğalan ve daha fazla olgunlaşan sosyal bilimlerde çalışan bilim insanları pozitivizmin olası üstün özelliklerini reddetmeksizin alternatif yöntem arayışına giriştiler. Sonuçta, bir şemsiye kavram olarak “nitel araştırma”, daha karmaşık, insan odaklı, devingen, birbiri içine girmiş, esnek araç ve yöntemlerin sahne aldığı alternatif bir platform olarak gelişip büyüdü.

Diğer taraftan hızla gelişen ve değişen dünyamızda yeni insan ihtiyaçlarının, yeni insan ilişkilerinin, yeni toplum dinamiklerinin, yeni teknolojilerin ve yeni iletişim yöntemlerinin bilimsel araştırmalar alanına yansımaları daha belirgin hale gelmeye başladı. Araştırmacılara kendini yenileme ve geliştirme konusunda çeşitli fırsatlar sunan bu yansımalar, nicel araştırma için de söz konusu olmakla birlikte, özellikle nitel araştırma için göz ardı edilemez. Nitel araştırmalar bilgi ve anlamın oluşturulması ve yorumlanması, yeni gerçeklik kalıplarının kurgulanması süreçlerini insanı merkeze koyarak anlamaya çalışır. Yorumlamacı ve oluşturmacı paradigmaların güç ve desteğiyle pozitivizmin “indirgeme ve genelleme” gibi ana eksen epistemolojik dayanaklarının hakim olmadığı bir ortamda nitel araştırma, insanı ve durumu odağa alarak derinlemesine betimleme ve özgün ortam yorumlamasını önemser. Dolayısıyla, insana ve topluma özgü yeni durum ve koşulların araştırma yöntemine yansımaması düşünülemez. Özgün sosyo-kültürel ortamları ve bu ortamlarda insan davranışını analiz etmeye yönelen öncü nitel araştırmalar sokak çetelerine, yerel kabile toplumlarına, dezavantjlı gruplara bizzat katılarak olay ve olguları ve insan davranışını yerinde gözlemlemeyi tercih ettiler. Bunu yaparken gözlem, doküman analizi, görüşme gibi temel nitel yöntemleri kullandılar. Bu yolla bizlere pozitivist yöntemin hiç bir zaman sağlayamayacağı derinlik ve özgünlükte analizler sundular, insan ve toplum davranışına ilişkin anlamla ortaya koydular. Bu çalışmaların bazıları daha sonra çeşitli alanlarda çok güçlü kuramlara dönüştü (bilişsel öğrenme; sağlık bilimleri, örgütsel kültür; liderlik süreçleri, vb.).