Nitel Araştırma Desenleri

Nitel araştırma deseni, araştırmanın yaklaşımını belirleyen ve çeşitli aşamaların bu yaklaşım çerçevesinde tutarlı olmasına rehberlik eden bir strateji olarak tanımlanabilir. Kavram olarak “araştırma deseni” sistematik, sınırları ve aşamaları açık-seçik bir biçimde belirlenmiş bir süreci (nicel araştırma desenlerinde olduğu gibi) çağrıştırır. Nicel araştırmada desen (deneysel, betimsel vb.) araştırma sorularının oluşturulmasından araştırmacının toplayacağı veriler, kullanacağı veri toplama yöntemleri, veri analizi ve raporlaştırma aşamalarına kadar tüm aşamalarda araştırmacıya belirgin bir yön gösterir. Oysa nitel araştırmada araştırılan olay, olgu ya da duruma göre değişebilen bir araştırma süreci söz konusudur. Bu nedenle bazı nitel araştırmacılar “araştırma deseni” yerine “araştırma geleneği”, “araştırma yaklaşımı” ya da “araştırma stratejisi” kavramlarını kullanma eğilimindedirler. Diğerleri ise “araştırma deseni” kavramını kullanmakla birlikte nitel araştırmada bu kavramın daha esnek bir çerçevede algılanması gerektiğini belirtmektedirler. Benzer bir yönelimle bu bölümde de “araştırma deseni” kavramı kullanılmıştır. Ancak nitel araştırma alanyazınında da aynı anlamın karşılığı olarak “araştırma geleneği”, “araştırma stratejisi”, “araştırma yaklaşımı” kavramlarının da yaygın olarak kullanıldığı araştırmacılar tarafından bilinmelidir.

Nitel araştırma desenleri araştırma etkinliklerinin birbiriyle tutarlı ve amaca uygun bir biçimde gerçekleştirilmesi açısından araştırmacıya rehberlik eder. Araştırmanın odağını, veri toplama ve analiz yaklaşımlarını belirlemede araştırmacıya yön göstermekle birlikte nitel araştırma desenleri sınırları kesin çizgilerle belirlenmiş bir yönlendirme yapmaz. Nitel araştırma desenleri araştırmacıya esnek bir yaklaşım sağlar ve belirli bir odak çerçevesinde araştırmanın çeşitli aşamalarının birbiriyle tutarlı olmasına katkıda bulunur.

Sosyal bilim alanlarındaki kavramlardan, ilkelerden ve yaklaşımlardan etkilenen nitel araştırma desenleri farklı yaklaşımları ve gelenekleri yansıtır. Ancak bu desenler birbirinden çok açık bir biçimde ayrışan desenler değildir. Örneğin kuram oluşturma desenindeki tümevarımcı yaklaşım ve bilinmeyen süreçleri tanımlama aracı bir ölçüde diğer desenlere de damgasını vurmuştur. Örneğin bir durum çalışmasında daha önce farkında olmadığımız süreçlere ilişkin kavramlar ve örüntüler ortaya çıkabilir. Aynı biçimde kültür analizi (etnografya) çalışmalarına damgasını vuran antropolojik yaklaşım eylem araştırması ya da durum çalışmalarında da desenin önemli bir boyutunu oluşturabilir.

Nitel araştırma desenleri aşağıda temel özellikleri ve farklı boyutlarıyla açıklanmaktadır.