Karma Yöntem Araştırmaları

Nitel ve nicel araştırma yöntemleri farklı varsayımlara ve ilkelere sahiptir. Farklı yöntemleri ön plana çıkarırlar ve araştırmacılara bu yöntemlerin uygun olduğu alanlarda araştırma sorularına anlamlı cevaplar arama fırsatı sunarlar. Nitel ve nicel araştırma geleneklerinin felsefi, kavramsal ve yöntemsel farklılıkları üzerinde nitel araştırmalar bölümünün ilk bölümünde ayrıntılı olarak durmuştuk. Buna ek olarak bu geleneklerin benzer araştırma sorularından çok farklı sorulara cevap aramak için uygun olduğunu belirttik. Bu kapsamda nitel ve nicel araştırmaların kendi kuramsal temelleri ve ilkeleri çerçevesinde  diğer geleneğin araştırmalarının değerlendirilemeyeceğini vurguladık. Nitekim gerek sosyal gerekse fen bilimlerinde yapılan araştırmaların büyük çoğunluğu bu iki araştırma geleneğinden birinin yansıması olarak alanyazında karşımıza çıkmaktadır.

Peki, farklı bilimsel araştırma geleneklerinden geldikleri için nitel ve nicel yöntemler ne ölçüde birlikte kullanılabilir? Diğer bir ifadeyle, nitel ve nicel yöntemler benzer araştırma sorularına cevap aramak amacıyla karma bir araştırma deseni içinde birlikte kullanılabilir mi? Bu konuda karşımıza çıkan en önemli güçlük bu yöntemlerin dayandığı ilkelerin ve değerlendirme ölçütlerinin birbiriyle tam olarak uyuşmaması, zaman zaman birbiriyle çelişmesidir. Örneğin; deneysel bir araştırmada bağımlı ve bağımsız değişken dışında kalan değişkenlerin kontrol edilmesi, ilgili denencelerin geçerli ve güvenilir bir biçimde kabul veya reddedilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Böyle bir araştırmada, kontrollü ortamda yapılan deneye ek olarak nitel yaklaşımla görüşme ve gözlem yapılması, bağımlı ve bağımsız değişken dışında yeni değişkenlerin süreçte yer alması anlamına gelebilir. Bu durum da deneysel araştırmanın tam kontrollü olması ilkesinden taviz verme sonucunu doğurabilir. Ya da görüşmenin temel yöntem olarak kullanıldığı bir olgubilim araştırmasında, genelleme yapmak amacıyla örneklemi büyüterek nicel anket verilerinin toplanması, gerek örneklem seçimi gerekse veri toplama ve analiz süreçleri açısından önemli sorunlar ortaya çıkartabilir. Özetle, nitel ve nicel yöntemlerin aynı araştırmada kullanılması, gerek araştırmanın kurgulanması gereksel veri toplama ve analiz süreçlerinin geçerlik ve güvenirliğinin sağlanması bakımından birçok sorunu içinde barındırmaktadır.

Karma yöntem araştırmalarının önündeki bir diğer engel ise bu tür araştırmaların pratik gerekçelerle yapıldığı, ancak kurumsal ya da felsefi bir temelinin olmadığı algısıdır. Bu bakış açısına göre her araştırmanın paradigmatik bir temeli olmalıdır ve bu temel çerçevesinde bulgular yorumlanmalıdır. Farklı varsayımlara ve ilkelere sahip olan nitel ve nicel yöntemler uyumlu değildir ve bu durum aynı araştırmada bu yöntemlerin birlikte kullanılmasının önünde ciddi bir engeldir. Bu yaklaşım çerçevesinde bir araştırma ya pozitivist ya da yorumlamacı paradigmanın ilkeleri doğrultusunda yapılmalıdır. Bu durum özellikle dergi hakemliği ve tez savunma süreçlerinde kendini göstermekte ve farklı gelenekten gelen bazı araştırmacıların bu “yöntem evliliğine” sıcak bakmadıkları ortaya çıkmaktadır.

Bu ve benzeri uyum sorunları geçmişten bu yana nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanılması önünde önemli engeller oluşturmuştur. Bu nedenle araştırmacılar genellikle daha güvenli olan bir araştırma geleneği içinde araştırma yapma yolunu tercih etmişler ve buna göre araştırmalarının sınırlılıklarını belirlemişlerdir. Ancak bu genel yönelimin dışında kalan bir grup araştırmacı  bu iki geleneği aynı araştırmada bütünleştirmenin araştırma sorularına daha kapsamlı cevaplar arama açısından uygun olduğunu düşünerek karma yöntemlerle araştırma yapma yoluna gitmişlerdir. Nitel ve nicel yöntemlerin bir araya getirilmesinde çeşitli geçerlik ve güvenirlik sorunlarıyla boğuşan bu araştırmacılar diğer taraftan bu yöntemlerin bilimsel ilkeler çerçevesinde bir arada kullanılması anlamına gelen karma yöntem araştırmaların ortaya çıkmasına da önemli katkılarda bulunmuşlardır. Alanyazında 10-15 yıl öncesine kadar karma yönteme dayalı araştırma desenleri karşımıza fazla çıkmazken günümüzde bu desenler daha yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Karma yöntem araştırmaları özellikle eğitim, sosyoloji, psikoloji, sağlık bilimleri, yönetim bilimleri, program değerlendirme ve bazı fen bilim alanlarında kabul görmüştür. Bu alanlara ek olarak karma yöntemler disiplinler arası araştırmalarda her geçen gün daha fazla tercih edilmeye başlanmıştır. Bu yönelimin sonucunda karma yöntemlerle ilgili belirli bir alanyazın oluşmuş ve bu yaklaşımla yapılan araştırmaların bilimsel dergiler tarafından kabul edilirliği son yıllarda önemli ölçüde artmıştır. Hatta karma yöntem araştırmalarını yayınlayan dergiler ortaya çıkmıştır: Karma Yöntem Araştırmaları Dergisi (Journal of Mixed Methods Research); Uygulamalı İşletme ve Politika Alanında Uluslararası Karma Yöntem Araştırmaları Dergisi (International Journal of Mixed Methods in Applied Business and Policy Research); Uluslararası Çoklu Araştırma Yaklaşımları Dergisi (International Journal of Multiple Research Approaches); Nitelik ve Nicelik (Quality and Quantity) vb. Bu süreli yayınlara ek olarak yakın geçmişte karma yöntem araştırmalarını kapsamlı bir biçimde tanıtan ve tartışan el kitapları yazılmıştır.